Terapia poznawczo-behawioralna
Sposób postępowania terapeutycznego charakterystyczny dla terapii poznawczo-behawioralnej
- Począwszy od pierwszego spotkania terapeuta zbiera informacje na temat aktualnych trudności życiowych pacjenta. W oparciu o ta wiedzę tworzy plan efektywnej terapii, który zostaje dokładnie omówiony z pacjentem. Pacjent i terapeuta odkrywają zależności pomiędzy myślami, emocjami oraz zachowaniami – błędne koła, które nasilają dyskomfort emocjonalny.
- Proces psychoterapii przebiega w atmosferze współpracy, szacunku oraz szczerym zainteresowania i uznania trudności pacjenta. Cele terapii, jak również zadania prowadzące do ich realizacji, ustalane są wspólnie przez pacjenta i terapeutę.
- Terapia poznawczo-behawioralna jest procesem zespołowym, a każde kolejne spotkanie związane jest z przejęciem przez pacjenta coraz większej inicjatywy. Terapeuta pomaga pacjentowi w zdobyciu umiejętności rozwiązywania problemów, uczy dostrzegać związki pomiędzy myślami, emocjami i zachowaniami. Udziela koniecznego wsparcia, jednak sukces psychoterapii zależy w dużej mierze od aktywności własnej pacjenta.
- Praca terapeutyczna koncentruje się na konkretnych problemach, określonych przez samego pacjenta. Terapeuta pomaga przeformułować problemy na cele, co pozwala na rzeczywiste określenie efektów przeprowadzonej terapii. Następnie, pacjent wraz z terapeutą uczy się reagować na myśli, które mogą przeszkodzić w osiągnięciu wyznaczonych celów.
- W początkowej fazie terapii kładziemy większy nacisk na teraźniejszość. U większości pacjentów rozwiązanie bieżących problemów prowadzi do znacznego złagodzenia objawów. Sięganie do przeszłości jest jednak niemniej istotne, gdyż pomaga zidentyfikować minione doświadczenia, które przyczyniły się do powstania oraz utrwalenia błędnych wzorców myślenia, zachowań i emocji.
- Stopniowo pacjent uczy się jak samodzielnie radzić sobie z problemami. Jednym z niezwykle istotnych elementów terapii poznawczo-behawioralnej jest psychoedukacja, czyli zapoznanie pacjenta z informacjami m.in. na temat natury samej terapii czy też mechanizmów regulujących zgłoszone problemy.
- Terapia poznawczo-behawioralna zazwyczaj jest ograniczona w czasie, w zależności od natury problemu i wyznaczonych celów trwa ona od kilku do kilkunastu spotkań. W przypadku mocno ugruntowanych problemów proces leczenia wydłuża się do roku, a nawet dwóch lub więcej lat.
- Złożona jest z sesji o określonej strukturze. Każde spotkanie zawiera pewne stałe elementy, przeważnie obejmują one odniesienie się do poprzedniej wizyty, zadania przeznaczonego do wykonania w domu, omówienie kolejnych punktów programu terapeutycznego i określenie pracy własnej na kolejny tydzień. Ustalony przebieg sesji pozwala pacjentowi na śledzenie jej przebiegu i łatwiejsze zapamiętywanie najważniejszych informacji. Przejrzysta struktura spotkania umożliwia skuteczną współpracę z terapeutą.
- Uczy pacjenta samodzielnego rozpoznawania, weryfikowania i reagowania na nieprzystosowawcze myśli oraz przekonania. Pacjent staje się badaczem oraz ekspertem w zakresie właściwego identyfikowania i reagowania na swoje myśli, emocje i zachowania. Psychoterapeuta pomaga w ustaleniu ich znaczenia, stopnia wiarygodności i przydatności, a także analizowaniu dowodów ich słuszności.
- Przewiduje korzystanie z różnych technik, wspomagających zmianę wzorców myślenia, emocji i zachowań. Użycie konkretnych technik związane jest z naturą zgłaszanych przez pacjenta problemów. Sposób pracy terapeutycznej na bieżąco jest omawiany i weryfikowany z pacjentem.
Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej
W depresji, nerwicy, zaburzeniach lękowych, somatyzacyjnych, odżywiania, fobii społecznej i innych
CBT (ang. cognitive behavioral therapy) jest uznana za najlepiej udokumentowaną formę leczenia metodami psychologicznymi. Aktualnie zajmuje ważne miejsce w praktyce postępowania terapeutycznego w leczeniu zaburzeń lękowych, somatyzacyjnych, nerwicy, depresji, zaburzeń odżywiania, osobowości i wielu innych. Jej skuteczność jest porównywalna z farmakoterapią, a ponadto zapewnia 67% mniej nawrotów.
Efektywność terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu wielu dolegliwości natury psychicznej i emocjonalnej została potwierdzona licznymi badaniami i opisana w wielu artykułach, min. takich badaczy jak: Butler, Chapman, Eyan i Beck (2006) oraz Hofmann, Asnaani, Vonk, Sawyer i Fang (2012).
- CBT cechuje się wysoką skutecznością w leczeniu depresji, zaburzenia lękowego uogólnionego, fobii społecznej, zespołu lęku napadowego (z agorafobią i bez), zaburzenia stresowego pourazowego, a także depresji i zaburzeń lękowych u dzieci,
- zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej powoduje znaczące ustąpienie objawów bulimii, lepsze niż w przypadku stosowania farmakoterapii,
- stanowi obiecujące uzupełnienie farmakoterapii w leczeniu schizofrenii oraz zaburzenia afektywnego dwubiegunowego;
- wiele przykładów udowodniło skuteczność CBT w przypadku różnych zaburzeń, takich jak: depresja, fobia społeczna, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, schizofrenia – efekty terapii utrzymują się długo po jej zakończeniu;
- wiele danych wskazuje na niezwykle wysoką skuteczność CBT w leczeniu różnego rodzaju zaburzeń lękowych: zespół lęku napadowego, zaburzenie lęku uogólnionego;
- w przypadku zaburzeń depresyjnych terapia poznawczo-behawioralna przynosi nieco lepsze efekty niż farmakoterapia lekami przeciwdepresyjnymi,
- zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w przypadku zaburzenia depresyjnego i panicznego daje znacznie lepsze długoterminowe efekty i powoduje dwukrotnie rzadsze występowanie nawrotów niż farmakoterapia,
- w porównaniu z innymi metodami, CBT pomaga osiągnąć najlepsze efekty w zwalczaniu bezsenności;
- badania dowodzą wysokiej skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej w porównaniu z innymi interwencjami psychospołecznymi w leczeniu zaburzeń osobowości oraz walce ze złością i agresją.
Ze względu na liczne doniesienia, potwierdzające skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej obecnie stanowi ona podstawową metodę leczenia wielu zaburzeń psychicznych, bywa także efektywnym i niezwykle istotnym uzupełnieniem farmakoterapii.